Madhaveya Dhatuvrttih

Description

अथेह प्रस्तूयते माधवीयाया धातुवृत्तेरभिनवं संस्करणं शब्दविदां पुरतः । तत्र यद्यपि द्वित्राणि संस्करणान्यस्य ग्रन्थरत्नस्य सुलभानि सन्ति, तथापि तानि प्रमादबहुलानीति निपुणमभिसमीक्ष्याष्टाभ्यो वर्षेभ्यः पूर्वं पदवाक्यप्रमाणज्ञा महामहोपाध्यायाः श्रीयुधिष्ठिरमीमांसकपादाः काशिका माधवीयधातुवृत्त्योरादर्शसंस्करणयोः प्रकाशनं मयि न्यास्यन्त । अहं च वर्षद्वयेन काशिका सम्पाद्य प्रकाश्य चांशतोऽनृणमात्मानमन्वभवम् । अद्य पुनरन्यदपि ग्रन्थरत्नं माधवीयां धातुवृत्तिं यथाबुद्धि सम्पाद्य प्रकाश्य च परं सन्तोषमनुभामि । श्रद्धेयवराः श्रीमीमांसकाः पाणिनीयव्याकरणस्यानुपमा विद्वांस आसन् । ते तत्रभवन्तः सूत्रवृत्ति – धातुव्याख्यानयोः काशिका-माधवीयधातुवृत्ती मूर्धन्ये इत्यातिष्ठन्त । अत एवानयोर्ग्रन्थयोस्तेषां पक्षपात आसीत् । पाणिनीयो धातुपाठः प्राचीनाचार्याः स्वशब्दानुशासनानां प्रवचनैः सार्धं तत्खिलभूतानां धातुपाठानां प्रवचनान्यपि चक्रुरित्यापिशलि-काशकृत्स्नादीनां केषाञ्चिद् धातुपाठोपलब्धेः सुतरां सिध्यति । अत एव पाणिनीयतन्त्रे प्रचलितो धातुपाठः पाणिनिना प्रोक्त इति सर्वैः स्वीक्रियते । न्यासकारादयस्तु केचिद् विद्वांसः सूत्रकार – गण – (धातुपाठ) -कारयोर्भेदमास्थितवन्तः । एतेषां भ्रान्तेः कारणं कृतिप्रवचनयोभेर्दस्याज्ञानम् आसीदित्याचार्याः । सर्वमेव प्राचीनशास्त्रीयवाङ्मयं यत् सम्प्रत्युपलभ्यते तत् प्रवचनरूपं न तु कृतिरूपमित्यवधेयम् । कृतिर्हि नाम सर्वा वर्णानुपूर्वी ग्रन्थकारबुद्धिप्रसूता भवति । प्रवचनं पुनः प्राचीनाचार्यवचनानां ग्रन्थकारबुद्धया परिष्कृतानां समायोजितानां च समूहविशेषः । अत एव प्रवचनेषु विरुद्धांशो निरर्थकांशी वाप्युपलभ्यते । स च विभिन्नस्रोतोभ्यः संगृहीत इति न दोषावहः । अयं विषयः श्रीयुधिष्ठिरमीमांसकप्रणीते ‘संस्कृत ‘व्याकरणशास्त्र का इतिहास’ इत्यभिधे ग्रन्थे विस्तरेण विव्रियते । संदिहन्ति ।